🛕 1. धार्मिक व आध्यात्मिक पैलू
- शास्त्रसंपन्न आकृती: पारंपरिक चिन्हे जसे की हत्तीचे डोके, मोदक, उंदीर (वाहन), चार हातात प्रतीकात्मक वस्तू (कमळ, कुऱ्हाड, लाडू, वरद हस्त) असणे आवश्यक.
- शिल्प शास्त्रानुसार प्रमाण: मूर्तीची ठेवण, मुद्राही पारंपरिक शिल्पशास्त्राप्रमाणे असावी.
- मुखदिशा: मूर्तीचा चेहरा पूर्व किंवा पश्चिमेकडे असावा.
- सोंडेचा वळण:
- डावीकडील सोंड – शांततादायक, सामान्यतः घरात ठेवतात.
- उजवीकडील सोंड – शक्तिशाली, पूजनसाठी विशेष नियम लागतात.
🌿 2. मूर्ती बनवण्यासाठी वापरलेले साहित्य
| साहित्य | पर्यावरणपूरक? | विशेष माहिती |
|---|---|---|
| शाडू माती | ✅ होय | पारंपरिक, सुलभपणे विसर्जनशील. |
| कागदाची लगदी (पेपर माचे) | ✅ होय | हलकी, सर्जनशील व पर्यावरणास अनुकूल. |
| गोरस व नैसर्गिक मातीचे मिश्रण | ✅ होय | पवित्र व जैविक. |
| प्लास्टर ऑफ पॅरिस (POP) | ❌ नाही | न विघटनशील, पाण्याचे प्रदूषण करते. |
| प्लास्टिक / राळ (रेझिन) | ❌ नाही | अतिशय घातक पर्यावरणासाठी. |
🔔 टीप: मूर्ती रंगवताना हळद, कुंकू, गेरू, किंवा खाद्य-ग्रेड रंग वापरणे उत्तम.
🎨 3. कलात्मक डिझाईन
- आकार व वजन: घर/मंडळाच्या जागेनुसार निश्चित करावे.
- सजावट व हावभाव: डोळे, चेहरा, हास्य, दागदागिने यावर भर द्यावा.
- थीम किंवा मुद्रा: पारंपरिक (बसलेली, उभ्या) किंवा सर्जनशील (नृत्य करत असलेली), पण धार्मिक प्रतीकांचे योग्य जतन आवश्यक.
- बेस / पायाची घडी: स्थिर व मजबूत असावी, त्यामुळे मूर्ती पडू नये.
🌊 4. विसर्जनाची तयारी
- लवकर व पूर्णपणे विरघळणारी मूर्ती निवडावी.
- घरासाठी बकेट विसर्जन किंवा कृत्रिम तलाव वापरावा.
- विषारी रंग, रसायने व प्लास्टिक टाळावीत.
♻️ 5. पर्यावरण व कायदे
- स्थानिक पर्यावरणीय नियमांचे पालन आवश्यक (अनेक ठिकाणी POP बेकायदेशीर आहे).
- पुनर्वापरयोग्य धातू/दगडाच्या मूर्ती वापरण्याचा पर्याय.
- बीज गणेश मूर्ती – विसर्जनानंतर रोपटे उगम पावते.
👥 6. सामाजिक व सांस्कृतिक भान
- सर्व धर्म, समाज यांचा सन्मान राखून मूर्तीचे डिझाईन करावे.
- विवादास्पद चिन्हे किंवा ब्रँडचे लोगो मूर्तीवर वापरू नयेत.
- सार्वजनिक गणेश मंडळांनी स्थानिक परंपरा व श्रद्धांचा आदर करावा.
🔧 7. प्रायोगिक बाबी
- वाहतुकीसाठी सुरक्षितता: मूर्तीचा आधार मजबूत व संतुलित असावा.
- ओलावा व हवामान: शाडू मातीच्या मूर्तींसाठी कोरडे व छायादार ठिकाण ठेवा.
- आग व सुरक्षा: ज्वलनशील सजावटीपासून बचाव करा.